Không đợi đến sự thành công của các hoạt động giải trí như Anh Trai Vượt Ngàn Công Gai, hay trước đó là Concert của Hoàng Thuỳ Linh, Show của Phương Mỹ Chi... yếu tố bản địa hoá và nghệ thuật đã luôn là một mạch ngầm mạnh mẽ. Với những quan sát của mình về nghệ thuật và bản địa hoá, tôi xin trình bày ra đây một vài tư biện để khán giả Vietnamme cùng suy nghĩ và có những quan điểm của riêng mình.
1. Có lẽ sẽ là thiếu sót nếu ta chỉ nhìn nhận, bó buộc bản địa hoá trong nghệ thuật dưới góc nhìn tôn vinh hay thậm chí là lưu giữ truyền thống. Nhìn rộng hơn, mối liên hệ tương tác này chính là hành động tái định nghĩa bản sắc trong một thế giới đang không ngừng thay đổi. Bản địa hoá mang đến nghệ thuật sự cụ thể, gắn nó với một cảnh quan vật lý, một không gian, môi cảnh văn hoá - mà ở đó nghệ thuật được hình thành hình thức và ý nghĩa của nó. Ở chiều ngược lại, nghệ thuật tiết lộ linh hồn của một nơi chốn - không chỉ là lịch sử hay vẻ đẹp (được ghi nhận bởi đám đông) của nó, mà còn là những căng thẳng, mâu thuẫn, thậm chí là khát vọng được truyền nối. Song hành, hai yếu tố này tạo nên một mối tương quan năng động, nơi bản sắc vừa được bảo tổn, vừa liên tục tái sinh.
2. Ở một môi cảnh văn hoá - xã hội bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi toàn cầu hoá, bản địa hoá không chỉ tồn tại ở những chiến dịch tiếp cận thị trường của những cá nhân/ tập thể nước ngoài, mà còn nằm trong chính khối cư dân thực hành văn hoá. Việc làm-quen lại, khởi điểm ở việc khơi gợi niềm tự hào dân tộc hay dễ thấy hơn là những nối-kết giao thoa (ví dụ: Rap hoà phối cùng Cải Lương) là những ví dụ điển hình cho sự tồn tại của bản địa hoá (localization) trong lòng khối cư dân đương thời.
3. Tuy vậy, bản địa hóa trong nghệ thuật không đơn thuần nằm ở hành vi hoà trộn hay cộng hưởng, mà còn nằm ở việc phát triển sự liên quan. Khi nghệ thuật chứa trong mình yếu tố bản địa sẽ tạo điều kiện để những di sản vô hình, phi vật thể có một cuộc đối thoại đương đại với khối cư dân đương thời. Ví dụ: Một điệu múa truyền thống, từng chỉ được thực hiện trong không gian nghi lễ (của một thế hệ trước) có thể truyền cảm hứng (về kết cấu, tính biểu tượng, sự tương đồng…) cho những vũ công hiện đại thực hiện tác phẩm chỉ trích các chuẩn mực xã hội. Đây không phải là sự pha loãng hay hoà tan, mà là sự phát triển tiếp nối, nơi những ý niệm quá khứ trở nên sâu sắc hơn trong bối cảnh đương thời. Ở chiều kích này, nghệ thuật trở thành cầu nối giữa các thế hệ, cho phép trí tuệ “ông bà” tìm thấy cách diễn đạt trong ngôn ngữ đương đại.
4. Một khía cạnh ít được chú ý về mối tương quan này là cách mà bản địa hóa chống lại hiệu ứng làm phẳng (flattening effect) của toàn cầu hóa. Khi nghệ thuật tiếp nhận và thử nghiệm những sắc thái của văn hóa địa phương (những kết cấu, phương ngữ, nghi lễ…), nghệ thuật dần trở thành một hình thức kháng cự, khẳng định tính cá nhân (individuality) trong một thế giới toàn cầu hóa có xu hướng tưởng thưởng cho sự đồng nhất. Khán giả đương thời, khi đứng trước một tác phẩm nghệ thuật bản địa, sẽ được gọi mời và đôi khi là bị thách thức để dừng lại, cảm nhận và suy nghĩ về sự đặc biệt của nó - thứ vốn quen mà lạ, từ đó khơi dậy một hiểu biết sâu sắc, đa dạng hơn về nhân loại (humanity).
5. Quan trọng hơn, nghệ thuật không chỉ phản ánh, khắc hoạ một địa phương, nơi chốn mà còn “tạo hình” cho nó. Bản địa hóa thường bị xem là một quá trình tĩnh và một chiều. Nhưng thực tế đó là một quá trình tiến hóa, nơi nghệ thuật tích cực tái tạo, góp thêm vào bản sắc địa phương. Hãy xem cách các họa sĩ tranh tường (graffiti) ở các khu đô thị tái tạo lại những khu vực bị bỏ quên bằng cách tích hợp các biểu tượng văn hóa vào nghệ thuật công cộng. Những tác phẩm này không chỉ đơn thuần là một tuyên bố thẩm mỹ mà còn là hành động xét lại, biến những lịch sử bị gạt ra ngoài lề (marginalized histories) thành những câu chuyện tự hào và gắn bó. Bản địa hóa, thông qua nghệ thuật, làm cho không gian trở nên có ý nghĩa một lần nữa.
6. Cuối cùng, mối quan hệ giữa nghệ thuật và bản địa hóa là minh chứng cho khả năng của con người trong việc tôn vinh sự khác biệt trong khi tham gia vào cái chung. Nghệ thuật bản địa dạy chúng ta rằng bản sắc không phải là một khái niệm cố định; nó linh hoạt, thích nghi với những chiều dài thời gian, hoạt động di cư và thay đổi công nghệ. Bằng cách đón nhận bản địa hóa, nghệ thuật không chỉ tồn tại mà còn phát triển mạnh mẽ, trở thành nguồn sức mạnh sáng tạo lâu dài, nhắc nhở chúng ta về sự kết nối sâu sắc giữa cái toàn cầu và cái địa phương bên trong mỗi người.
Khoachim đến từ Vietnamme.
----
TƯ KIẾN
Tư kiến là một chuỗi nội dung về chủ đề đa dạng xoay quanh Văn hoá - Nghệ thuật, Cộng đồng. Với trọng tâm là bày tỏ những ý kiến riêng, nhằm mở rộng vấn đề và hướng đến tổ chức nội dung đa chiều.
Tư kiến khuyến khích những đóng góp, góc nhìn cởi mở từ cộng đồng và những cá nhân có tâm huyết, chuyên môn và tinh thần đối thoại cộng đồng.
Chuỗi nội dung được trình bày, tuyển chọn và kết nối bởi Khoachim.
You might also like
Viết về ĐỘNG VIÊN
Sep 16, 2024
Vốn xã hội (social capital) là gì?
Aug 29, 2024
Comment